Məşhur rus ideoloq Aleksandr Dugin Moskvanın son vaxtlar xarici siyasətinin arxasında gizlənən səbəblərlə əlaqədar aparılan jurnalist araşdırmalarının tez-tez baş qəhrəmanına çevrilir. Uzun saqqallı, qalın səsli və açıq danışan Dugin, idealist rus filosof klişesini xatırladan cəlbedici bir natiqdir. Müxtəlif auditoriyalar üçün o, müxtəlif simalarda ortaya çıxa bilər – müasir bir Dostoyevski, sağçı bir Trotski, pravoslav bir keşiş, ikinci bir Rasputin və ya alternativ bir Tolstoy kimi.

Dugin özünü bir neçə dildə ifadə etməyi bacaran və çox oxuyan bir poliqlotdur. O, sosial nəzəriyyə, ezoterik ədəbiyyat və normativ fəlsəfə mövzularında olduqca məlumatlıdır. Siyasi müşahidələri Samuel Hantinqtonun sivilizasiya nəzəriyəsindən Alister Kroulinin satanizm cərəyanına, hədsiz solçu sindikalizm düşüncəsindən hədsiz sağçı ənənəçiliyə, mürtəce prinsiplərdən radikal qeyri-konformist ideyalara qədər dərindir.

Dugin mühafizəkar, marksist, imperialist, fundamentalist, geosiyasətçi və digər adlarla xarakterizə edilib. Bu adlardan çoxu bu və ya digər şəkildə ona uyğundur, lakin mahiyyət etibarı ilə dəqiq deyil. Dugin öz ideologiyasını müəyyənləşdirmək üçün “neo-avrasiyaçılıq” və ya “Dördüncü Siyasət Nəzəriyyəsi” kimi yeni anlayışlar təqdim etməklə Rusiya və ondan kənarda olan oxuculara təsir etməyə çalışmışdır.

Dugin eyni zamanda diqqət çəkən bir natiq və həmsöhbətdir. Konfranslarda, tok-şoularda və reportajlarda açıq fikirli, çevik zəkaya malik biri olaraq qarşımıza çıxır. Son dərəcə nihilist mövqeyini etiraf edir. Dugin açıq şəkildə qlobal antiliberal inqilaba çağırır, beynəlxalq nizamın sonunu proqnozlaşdırır və Qərbə olan ikrah hissinin səbəblərini asanlıqla izah edir. Dugin 1990-cı illərdə özünü bir faşist kimi tanıtmışdır. O, alman nasional-sosializminin nümayəndələrini və müttəfiqlərini dəfələrlə tərifləyib. Lakin son vaxtlar Dugin tarixi Avropa faşizminə rəğbətini açıq şəkildə ifadə etməkdən çəkinir. Bunun yerinə özünü bir “anti-faşist” olaraq təqdim edir.

Son 35 ildə Duginin və müxtəlif beyin mərkəzlərinin mətn istehsalı çox qəribədir. O və həmkarları müxtəlif dillərdə onlarla kitab nəşr etdirmiş, yüzlərlə məqalə yazmış, müxtəlif rus və qeyri-rus KİV-də, ictimai forumlarda və sosial şəbəkələrdə minlərlə yazılı, audio- və ya video-bəyanatlar yaymışlar. Duginin açıqlamalarının məhdud dərinliyi, mübahisəli keyfiyyəti və qəribə iddiaları deyil, qeyri-adi həcmi, saysız-hesabsız tərcümələri və başgicəlləndirici miqdarı onu məşhur etdi.

Bu gün Dugin bütün dünyada müasir rus siyasi fikrinin mühüm nümayəndəsi kimi tanınır. Onun ictimai sahədə hər yerdə olması, mübariz bəyanatları və ritorik məharəti bir çox müşahidəçilərin onu rus imperializminin yenidən doğulmasının və Moskvanın anti-Qərb dönüşünün arxasında duran fiqurlardan biri, hətta planlayıcısı kimi dəyərləndirməyə vadar edib. Son 15 il ərzində Dugini digər epitetlərlə yanaşı, “Putinin beyni” və “dünyanın ən təhlükəli filosofu” kimi təsvir edirlər.

Amma Duginin bütövlükdə Kremlin yeni təcavüzündə, xüsusən də Rusiya-Ukrayna müharibəsində rolu daha mürəkkəbdir. Tez-tez təsvir edilənlərin əksinə olaraq, Dugin nə intellektual cəhətdən yenilikçi bir filosof, nə də Kremlə birbaşa çıxışı olan bir ideoloq deyil. O, özünü hər ikisi kimi təqdim etməyi xoşlayır, rus və qeyri-rus tərəfdarları tərəfindən Rusiya rəhbərliyi ilə əlaqələri olan dərin mütəfəkkir kimi təriflənir. Qəribədir ki, onun tənqidçilərindən bəziləri də bu iddialara inanır.

Bununla belə, Duginin fəlsəfi ifadələri və siyasi fikirləri sadəcə olaraq rus dilinə tərcümələr və ya müxtəlif köhnə qeyri-rus antirasional və anti-fəlsəfi diskursların reformulyasiyasıdır. Klassik geosiyasət, bütöv ənənəvilik, beynəlxalq gizlilik, Alman Mühafizəkar İnqilabı, Fransız postmodernizmi, Avropa Yeni Sağı və bəzi digər alternativ düşüncə məktəbləri ilə tanış olan hər kəs Dugini oxuyarkən daimi dejavu yaşayacaq.

Müharibədən əvvəlki, post-müharibə və sonrakı dövrlərdə Duginin rol modellərinin ali  konsepsiyaları ilə tanış olmayan oxucular onu orijinal rus filosofu kimi qəbul edə bilərlər. Lakin onun "neo-Avrasiyaçı" və ya "dördüncü" nəzəriyyəsi kimi elan etdiyi şey, mənfur Qərbin bəzi mübahisəli yaxud marjinal nəzəriyyəçiləri və filosoflarından plagiatdır. Duginin nihilist fantaziyalar, faşist xəyalları və totalitar planlardan ibarət kokteyli qeyri-rus tələbələr üçün ultramillətçilik, antidemokratizm və qeyri-liberalizm üçün çox az yenilik ehtiva edir.

Oxşar geniş yayılmış yanlış fikir Duginin Rusiyada siyasi qərarların qəbulu proseslərinə birbaşa təsiri ilə bağlıdır. Düzdür, Putinə yaxın olan bəzi adamlar, məsələn, onun uzun müddət KQB-dəki həmkarları Viktor Çerkesov və Vladimir Yakunin Duginin yazılarına ciddi maraq göstəriblər.

Putinin bədnam köməkçisi, Təhlükəsizlik Şurasının katibi Nikolay Patruşev müsahibəsində ser Halford Makkinderin geosiyasi ideyalarına istinad edib. Patruşev britaniyalı coğrafiyaşünas barədə 1990-cı illərdə Rusiyada mübahisəli dünya kəşfiyyatçısını populyarlaşdıran Dugindən öyrənmiş ola bilər. Makkinder 20-ci əsrin əvvəllərində “Hartland” (Avrasiyanın ürəyi) adlandırılan bugünkü Rusiya Federasiyasının ərazisinə kim nəzarət edərsə, onun dünyanı idarə edə biləcəyini iddia edirdi.

Duginin keçmişdəki bəzi lazımsız bəyanatları bu gün Kremlin təbliğatçılarının açıqlamalarını proqnozlaşdırırdı. 2014-cü ildə Dugin məşhur video-təqdimatda rusları ukraynalıları “öldürməyə, öldürməyə, öldürməyə” çağırmışdı. 2015-ci ildə isə deyirdi: “Müharibə bizim vətənimizdir, elementimizdir, bizim təbii və orijinal mühitimizdir ki, orada effektiv və qalibiyyətlə mövcud olmağı öyrənməliyik”. Duginin digər köhnə bəyanatları da bir vaxtlar lazımsız görünsə də, bu gün Rusiyada müasir səslənir. Bununla belə, Duginin ritorikası ilə Kremlin ritorikası arasında, xüsusən 2022-ci ildən bəri artan uyğunlaşma həddindən artıq şişirdilməməlidir. Yaxınlığın getdikcə artdığı göz qabağındadır, lakin Duginin ideyaları ilə Putinin siyasəti arasında birbaşa səbəb əlaqəsi olduğunu iddia etmək kifayət deyil. Son illərdə Dugin postsovet Rusiyanın inkişafını bir çox akademik tədqiqatçılardan daha yaxşı proqnozlaşdırdığını sübut etdi. Lakin o, bu cərəyanların birbaşa təhrikçisi və ya rəhbəri deyil, onların peyğəmbəri və tərəfdarı idi. 1990-cı illərdən etibarən Dugin və onun ardıcılları etiraf edirlər ki, onlar Rusiya ictimai və intellektual diskursunun manixist, konspiroloji və esxatoloji ideyalarla zəhərlənməsinin artmasına töhfə veriblər. Qərbin Rusiyaya qarşı əsrlər boyu davam edən düşmənçiliyi, ənənəvi quru və liberal dəniz gücləri arasında qaçınılmaz yekun müharibə, xarici güclərin Rusiya cəmiyyətinə sızması və s. haqqında hekayələri Putin rejiminin və onun siyasətinin radikallaşmasına kömək etdi. Dugin və onun tərəfdarlarını bu baxımdan onlarla başqa mürtəce, faşist, irqçi və ultramillətçi rus yazıçıları və şərhçiləri dəstəkləyiblər.

Onlar birlikdə müharibələrarası Veymar Respublikasında Almaniyanın qondarma Mühafizəkar İnqilabına bənzər bir şey əldə etdilər. Partiyalara, siyasətçilərə, bürokratlara və diplomatlara birbaşa təsir etməkdənsə, elə bir vəziyyət yaratdılar ki, daxildə şiddətli təzyiq, xaricdə silahlı təcavüz təbii görünürdü. Az sayda rus siyasətçi Duginin fikirlərini sözbəsöz təkrarlayır və bəziləri isə onun kitablarını oxuyur. Duginin əvvəllər faşizmə sadiqliyini nəzərə alsaq, yalnız seçilmiş Rusiya rəsmiləri ondan təsirləndiklərini etiraf edəcəklər.

Bununla belə, bütövlükdə Rusiyanın radikal sağçıları 2007-ci ildə Rusiyanın anti-Qərb dönüşünü, 2014-cü ildə Ukraynanı işğalını və 2022-ci ildə böyük işğalını hazırlamağa kömək etdiləri. Dugin və onun kimi sağçı təbilçilər 30 ildən artıqdır ki, yorulmadan imperialist, ultra-millətçi və narahatlıq doğuran anti-Qərb ideyalarını dilə gətirirlər. Putin 15 il əvvəl Qərbdən əl çəkəndə, təxminən 10 il əvvəl Krımı ilhaq edən zaman və təxminən 2 il əvvəl böyük müharibəyə başladığını elan edəndə bir çox ruslara Moskvanın niyə bunu etməsi lazım olduğunu izah etməyə ehtiyac yox idi. Duginin fəlsəfi patriarxı olduğu Rusiyanın hədsiz sağçıları artıq bunu illər əvvəl etmişdilər.

Məqalənin ingiliscə orijinalı burada yayımlanmışdır.