Angela Merkelin kansler olduğu son 16 ildə Almaniya Federativ Respublikası Avropa dəyərlərinin AB daxilində və xaricində təbliği və möhkəmləndirilməsinə əsaslanan hərtərəfli xarici siyasət modeli hazırladı. Xarici siyasət trayektoriyalarına transatlantik tərəfdaşlıq, Avropaya inteqrasiya və global sülh və təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi öhdəliyi daxildir. Kanslerlik dövründə çox saylı problemlərin öhdəsindən gəlmiş Merkel keçmişdə mürəkkəb ikitərəfli münasibətlərə baxmayaraq, böhran idarəetmə qabiliyyətinə malik olduğunu sübut etdi və Rusiya və Çinlə dialoq qurmağı bacardı. 2018-ci ilin oktyabr ayının sonunda Merkel 2021-ci ilin federal seçkilərində CDU-nun namizədi olaraq yarışmayacağını açıqladı. Bu məqalə sentyabr ayında keçiriləcək seçkilərin ardınca üç Alman partiyasının (Birlik (CDU/CSU), SPD və Alyans 90/Yaşıllar) Rusiya Federasiyası və ÇXR ilə bağlı xarici siyasət məqsədlərindən bəhs edir.

Ümumiyyətlə, xarici siyasətə gəldikdə Alman partiyalarını iki düşərgəyə bölmək olar. Birlik (CDU/CSU), SPD və FDP, artıq işlənmiş prinsiplərə riayət edərkən, Yaşıllar, Sol və AfD xarici siyasət istiqamətlərində əhəmiyyətli dəyişikliklər etməyə çalışırlar.

CDU/CSU
İttifaq Almaniyanın xarici siyasətini ilk növbədə NATO, AB, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və ATƏT arasında çoxtərəfli əməkdaşlığın tərkib hissəsi kimi görür. CDU/CSU 21 İyun 2021-ci ildə nəşr olunan ümumi Seçki Proqramında (Regierungsprogramm 2021) xarici siyasət təşəbbüslərinə iki fəsil həsr etmişdir. Birinci fəslin "Bütün Avropada sabitlik" adlanan 1.4 -cü bölümü, Şərqi tərəfdaşların gücləndirilməsinin və Krımın Rusiya tərəfindən qanunsuz olaraq ilhaq edilməsindən narahat olan Avropa sülh nizamının bərpasının zəruriliyini vurğulayır. Bundan başqa, CDU Rusiyanı konstruktiv və qətiyyətli şəkildə əməkdaşlığa cəlb etmək niyyətindədir. Buna görə partiya Moskvanın mütəmadi olaraq həyata keçirdiyi kiberhücumları, dezinformasiyanı və federal mediadakı təbliğatı NATO müttəfiqlərinin təhlükəsizliyi üçün potensial təhlükə kimi qəbul edir. Digər tərəfdən, maraqların üst-üstə düşdüyü sahələrdə (məsələn, enerji, İran və iqlim dəyişikliyi) daha çox dialoq və əməkdaşlığa çağırır.

CDU-nun əsas namizədi Armin Laşetə görə Rusiyadan gələn təhdidlərin aydın şəkildə ifadə olunması geniş əməkdaşlıq perspektivlərini istisna etmir. Deutsche Welle (DW) nəşrinə verdiyi müsahibədə o, Almaniyanın Rusiya siyasətinin ümumi Avropa Rusiya siyasətinin bir tərkib hissəsi olduğunu açıq şəkildə ifadə etdi. Şimal axını 2 boru kəməri ilə əlaqədar olaraq, partiya namizədi bu layihənin Rusiya ilə ikitərəfli əməkdaşlığın gələcək perspektivlərinə töhfə verəcəyinə inanır. Həmçinin, Laşet bu layihənin Ukrayna üçün geosiyasi problemlərə səbəb olmayacağını da açıq şəkildə vurğuladı. Ümumiyyətlə, Laşet sələfi Merkelin hazırladığı "Təzyiq üstəgəl Dialoq" ikili strategiyasına sadiqdir.

Seçki proqramının 1-ci fəslində vurğulanan digər əhəmiyyətli məqam Çinə aiddir. "China Auf der Augenhöhe begegnen" bölməsinin 1.6-da qeyd edildiyi kimi: "Bu gün xarici və təhlükəsizlik siyasətində ən böyük problem Çin Xalq Respublikasından qaynaqlanır."  Birlik Çinin beynəlxalq əlaqələrdəki mübahisəli mövqeyini təsdiqləyir və daha sonra qeyd edir ki, Çin texnologiya və infrastruktura sərmayə qoyaraq digər ölkələrə təsir edir və bununla da geostrateji asılılıqlar yaradır. Buna uyğun olaraq CDU/CSU dəstəkləyir:

●    əqli mülkiyyətin, yüksək texnologiyanın və məlumatların Pekindən asılı olmamaq üçün qorunması 
●    eyni şərtlərdə və qarşılıq prinsip ilə ədalətli rəqabət çərçivəsində ortaqlıq
●    Ümum-Avropa Çin strategiyası və Qərbin ortaq bir yanaşması

Almaniyalı siyasətçi Laşet Rusiya və Çinlə dialoq və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq siyasətinə sadiq qalmaga, AB və NATO-nun digər üzvlərini Soyuq Müharibə məntiqindən əl çəkməyə çağırır. Bundan əlavə, o, təcavüzkar ritorikadan istifadə edərək insan hüquqları ilə bağlı məsələləri ictimaiyyət qarşısında həll etməyi deyil,liderlərlə təkbətək müzakirə masasına daşımağı təklif edir.

SPD
CDU/CSU və Sosial Demokrat Partiyasının (SPD) xarici siyasət trayektoriyalarının müqayisəsi fərqli xarici məsələlərdə mövqe oxşarlıqlarını ortaya çıxarır. Bu baxımdan, SPD geniş spektrli iqtisadi və strateji məsələlərdə Rusiya və Çin ilə əməkdaşlıq etmək istəyini nümayiş etdirir. Buna görə də, Avropa Birliyinin Rusiyaya qarşı tutarlı, birtərəfli siyasətinə diqqət yetirən yeni bir Avropa Ostpolitik (şərq siyasəti) məqsədini güdürlər. SPD-nin əsas namizədi Olaf Şolzun dediyi kimi, Rusiya "ən qüdrətlinin qanununun deyil, qanunun aliliyinin tətbiq olunduğunu" qəbul etməlidir. Bununla SPD namizədi geosiyasi mühitin yeni strategiyalar tələb etdiyini qəbul edir.

Çin ilə münasibətlər kontekstində Şolz, Almaniyanın Merkelin kursunu davam etdirməsinin optimal olacağını düşünür. Birlikdən fərqli olaraq Çinə və azlıqlara, xüsusən də müsəlman Uyğurlara qarşı insan haqlarının pozulmasına qarşı açıq bir mövqe nümayiş etdirir. Honq Konq ilə əlaqədar olaraq, Alman Sosial Demokratları 1984 -cü ildə Çin-Böyük Britaniya birgə bəyannaməsi ilə əlaqədar olan "bir ölkə - iki sistem" prinsipini dəstəkləyir. Partiya üzvü Nilz Şmid yazır ki, Avropa Parlamentinin üzvləri, alimlər və Çində insan haqları şərtlərini tənqid edən dörd tanınmış təşkilat daxil olmaqla on nəfərə qarşı tətbiq edilən sanksiyalar qəbuledilməzdir. Partiya sanksiyaya məruz qalan şəxslərlə həmrəylik nümayiş etdirdi, lakin qarşı sanksiyalarla bağlı heç bir açıqlama verilmədi.

Alman-Çin strateji gündəmində başqa bir mübahisə doğuran məsələ Almaniya freqatı Bayernin (F217) gələn ilədək Asiya-Sakit okean bölgəsindəki əməliyyatları üçün yollanması ilə bağlıdır. 1989-cu ildən SPD-nin üzvü və sosial demokratik dəyərlərin güclü tərəfdarı olan Almaniyanın xarici işlər naziri Heiko Maas, fregatin gedişini, qaydalara əsaslanan beynəlxalq nizamın təşviqi yolunda qəti bir addım kimi şərh etdi.

Yaşıllar
Yaşıllar proqramında xarici siyasətin modeli olaraq insan hüquqlarının beynəlxalq səviyyədə qorunmasını və tətbiqini vurğulayır. Yaşılların fikrincə, Çin və Rusiya kimi dövlətlər avtoritar hegemon mövqeyi ilə insan və vətəndaş hüquqlarının sistematik şəkildə pozulmasına töhfə verirlər. Yaşıllar Rusiyanın qonşu ölkələrə qarşı militarist yanaşmasını qınayır və lazım gələrsə sanksiyaları sərtləşdirmək niyyətindədir.

Proqramda vurğulanan və namizəd Annalena Baerbok tərəfindən açıq şəkildə müzakirə edilən ikitərəfli münasibətlərin başqa bir istiqaməti “Şimal Axını-2” qaz boru kəməri layihəsinə aiddir. Bu baxımdan, Yaşıllar yeni layihənin Avropa Birliyinin enerji və geostrateji maraqlarına uyğun olmadığını və Alyans 90-ın baza prinsiplərindən biri olan iqlimin qorunmasına töhfə vermədiyini düşünürlər.

Yaşıllar da Çinə qarşı daha sərt xarici siyasət kursunun seçilməsini tələb edirlər. Ticarət və investisiya müqavilələrində tənzimləyici tədbirləri və dayanıqlı istehsal standartlarına riayət olunmasını təmin etmək üçün Çinə təzyiqlər nəzərdə tutulur. Baerbok Çini Sincan, Tibet və getdikcə daha çox Honq Konqda zorakılıq törətməkdə və sistbaerbaematik şəkildə insan haqlarını pozmaqda günahlandırdı. Yaşıllar bu bölgələrdə yerli əhaliyə qarşı tətbiq olunan struktural və mədəni zorakılığa qarşı çıxır və Alman bazarına axan məcburi əməyin istismarı nəticəsində əldə olunan məhsulları rədd edir. Bundan əlavə, Baerbok məcburi əmək mallarının axınının Avropa təchizat zənciri qanunu ilə tənzimlənə biləcəyini irəli sürür. 

İqlim və insan haqlarının müdafiəsinə daha çox bağlı olan gənc seçicilər Baerbokun təşəbbüslərini dəstəkləsələr də, siyasi sinif siyasətçinin strategiyalarına kifayət qədər şübhə ilə yanaşır və onun fikirlərini yayındırma manevri kimi qəbul edir.

Nəticə
Almaniyada partiya namizədlərinin qeyd olunan təşəbbüslərinə və onların seçki proqramlarına əsaslanaraq həm dialoq, həm də təhrikedici addımlar üçün çoxsaylı vektorlar müəyyən etmək olar. Ümumiyyətlə, iki fərqli xarici siyasət hədəfi aydın şəkildə müşahidə edilə bilər. Birincisi, iqtisadi və strateji əməkdaşlıq və insan hüquqları və beynəlxalq hüquq sahəsində rəqiblərlə dialoqu dəstəkləyir. Bu kurs davamlı sülh və rəqiblərlə mübarizə üçün balanslı bir yanaşma perspektivlərini nəzərdə tutur. İkinci trayektoriya Almaniyanın Avropa dəyərlərinin qarantı və qlobal insan hüquqları müdafiəçisi olaraq görmə məqsədinə əsaslanır. Amma hər bir halda Federal Respublikanin geosiyasi maraqları ilə normativ istəkləri arasında düzgün tarazlığı tapa biləcəyi məsələsi hələ ki, sual altındadır.